Rodzaje radioterapii
Podstawowym celem radioterapii zaawansowanej choroby nowotworowej jest niszczenie nieprawidłowych komórek poprzez zastosowanie promieniowania jonizującego. Energia zawarta w wiązkach promieniowania kumulowana jest w tkankach poddanych radioterapii. W trakcie tego procesu dochodzi do uszkodzenia także okolicznych zdrowych komórek. U pacjentów z przerzutami raka gruczołu krokowego do kości wykorzystywane są dwa rodzaje radioterapii: napromienianie wiązkami zewnętrznymi oraz radioterapia systemowa – stosowana wewnętrznie (dożylnie).
Napromienianie wiązkami zewnętrznymi to rodzaj radioterapii, w którym pacjenta poddaje się napromieniowaniu ze źródeł zewnętrznych, w obszarze zmienionym chorobowo. Obecnie stosuje się jednoczesne naświetlenie wieloma wiązkami promieni skierowanych pod różnym kątem tak, aby ich energia koncentrowała się w miejscu naświetlonej zmiany, a jednocześnie naświetlanie tkanek sąsiednich powodowało jak najmniej powikłań.
Natomiast radioterapia systemowa polega na dożylnym podawaniu pacjentom substancji radioaktywnych, w wyniku czego promieniowanie dociera do przerzutów znajdujących się w ciele pacjenta.
W przypadku przerzutów do kości wykorzystuje się pierwiastki promieniotwórcze, które swoją budową przypominają wapń, który jest jednym z głównym składników budowy kości. Dzięki temu podobieństwu źródło promieniowania gromadzi się w kościach i tam działa najsilniej.
Korzyści radioterapii systemowej (dożylnej):
- terapia jest ukierunkowana na wszystkie ogniska przerzutowe w układzie kostnym
- właściwy dobór radioizotopu umożliwia wysoką aktywność w obrębie zmian przerzutowych przy niewielkim uszkodzeniu zdrowych tkanek
- łagodzi ból
- wzmacnia osłabione kości
- podanie leku trwa krótko, tyle co zastrzyk dożylny
Rodzaje promieniowania jonizującego
Pierwiastki mogą emitować trzy rodzaje promieniowania jonizującego: alfa (α), beta (β) oraz gamma (γ). Każde z nich różni się właściwościami fizycznymi i zasięgiem oddziaływania. W leczeniu przerzutów do kości raka gruczołu krokowego mogą być stosowane takie izotopy jak: stront-89, samar-153 oraz rad-223.
Promieniowanie alfa (α) – cechuje duża energia oraz krótki zasięg oddziaływania będący skutkiem dużej masy cząsteczek, dlatego nie jest ono w stanie przenikać nawet tak małych przeszkód jak kartka papieru czy skóra. Dzięki takim właściwościom wiązka tego promieniowania emitowana w pobliżu komórek nowotworowych w minimalnym stopniu będzie uszkadzać okoliczne tkanki, co oznacza małą liczbę działań niepożądanych.
Promieniowanie beta (β) – cząsteczki promieniowania beta z powodu małego rozmiaru i masy mają większy zasięg. Zatrzymać je może aluminiowa lub plastikowa płytka. W organizmie człowieka mogą penetrować tkanki nawet na głębokość kilku milimetrów. W porównaniu z promieniowaniem alfa, cząsteczki beta mają mniej energii i są mniej zdolne do uszkadzania komórek oraz ich DNA. Dłuższy zasięg oddziaływania sprawia, że dawkę promieniowania otrzymuje też zdrowa tkanka, przez co pojawia się więcej działań niepożądanych.
Promieniowanie gamma (γ) – cząstki tego promieniowania mają małą energię, która jest niesiona przez fotony (cząstki pozbawione masy). Promieniowanie gamma może z łatwością głęboko penetrować tkanki człowieka, a nawet całe ciało.
Radiofarmaceutyki
Radiofarmaceutyki to leki, których substancje czynne zawierają izotopy promieniotwórcze. Kluczowymi elementami różnicującymi je jest rodzaj promieniowania jonizującego, i – co się z tym wiąże – energia oraz zasięg oddziaływania.Radiofarmaceutyki podawane są dożylnie lub doustnie, a następnie gromadzą się w różnych tkankach, emitując promieniowanie jonizujące. Izotopy stosowane w leczeniu przerzutów do kości są podobne w budowie do wapnia, dlatego łatwo ulegają wbudowaniu w obszary o intensywnych zmianach w tkance kostnej (miejsca lokalizacji przerzutu).
Postępowanie w trakcie leczenia radioizotopami
Jakie badania należy wykonać przed podaniem radioizotopów?
Przed rozpoczęciem leczenia oraz przed kolejnymi podaniami lekarz zleca wykonanie badań krwi, które pozwolą ustalić, czy można bezpiecznie podać lek.
Czego można spodziewać się po podaniu radioizotopów?
Krótko po otrzymaniu radioizotopów możliwe jest chwilowe nasilenie bólu kości. Zjawisko to jest przejściowe, wymagające w takim przypadku włączenia leczenia przeciwbólowego po otrzymaniu radiofarmaceutyku. Po podaniu radioizotopów, zwłaszcza emitujących promienie β, pacjent musi przez określony czas przestrzegać zasad przekazanych mu przez lekarza, co pozwoli uniknąć zagrożenia napromieniowaniem osób z otoczenia pacjenta
Jak długo po przyjęciu radiofarmaceutyku utrzymywać się będzie zwiększone promieniowanie w moczu i/lub kale?
Promieniowanie będzie zwiększone w moczu i/lub kale od kilkunastu godzin do kilku dni
Jakie środki ostrożności należy podjąć, by nie narazić osób bliskich na działanie promieniowania w okresie bezpośrednio po podaniu radiofarmaceutyku?
- nie używać pisuarów,
- oddawać mocz w pozycji siedzącej, a następnie toaletę spłukać dwa do trzech razy,
- wytrzeć resztki moczu z penisa, używając chusteczki higienicznej/jednorazowej, a następnie spłukać ją w toalecie,
- myć ręce mydłem po skorzystaniu z łazienki lub po kontakcie z płynami ustrojowymi (np. moczem, krwią, śliną),
- z większą uwagą dbać o czystość w toalecie,
- przemyć ubranie po kontakcie z płynami ustrojowymi (np. krwią,moczem) i uprać oddzielnie,
- zmyć krew od razu po zranieniu się,
- myć oddzielnie swój komplet sztućców,
- prać oddzielnie bliznę osobistą i to, co miało kontakt z płynami ustrojowymi,
- używać prezerwatyw podczas stosunków płciowych oraz unikać zapłodnienia partnerki w trakcie leczenia oraz 6 miesięcy po nim,
- unikać osób przeziębionych i z grypą lub inną chorobą zakaźną,
- nie szczepić się bez uprzedniej konsultacji z lekarzem,
- w podróży warto pamiętać o zaświadczeniu informującym o przyjmowaniu radiofarmaceutyku, z racji na wrażliwość pewnych urządzeń, np. podczas kontroli bezpieczeństwa na lotnisku.
Ważne informacje dla lekarza
- przed podaniem radiofarmaceutyku – informacja o wszystkich zażywanych lekach na receptę i bez niej oraz o przyjmowanych ziołach, preparatach witaminowych i suplementach diety,
- brak ustąpienia bólu po podaniu radiofarmaceutyku,
- każdy lekarz uczestniczący w procesie leczenia (również chirurg i anestezjolog przygotowujący pacjenta do operacji) powinien zostać poinformowany o przyjmowaniu radiofarmaceutyku przez chorego.
PP-XOF-PL-0111-1
